کد مطلب:316761 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:281
علقمه در گذرگاه تاریخ
ابن طقطقی در شرح حال «مؤیدالدین محمد بن احمد علقمی» آخرین وزیر دولت عباسی می نویسد:
«ابن علقمی از قبیله ی اسد و اصلشان از نیل است. جدش را از این جهت علقمی می گفتند كه نهر مرسوم به «علقمی» را حفر كرد و همان نهر است كه فرمان مبارك سلطانی در مورد آن صدور یافت و قازانی نامیده شد.» [1] .
مسعودی پس از شرح موقعیت «فرات» و بیان خط سیر آن از تركیه تا منطقه ی انبار می نویسد:
«آنگاه فرات به دو رشته تقسیم می شود، رشته ای كه به سوی مغرب متمایل می شود و از منطقه ی كوفه می گذرد «علقمی» نامیده می شود.» [2] .
نجاشی در شرح حال حمید بن زیاد می نویسد:
«او اهل كوفه مقیم سوراء بود به نینوا منتقل شد و آن روستائی است بر كرانه ی نهر علقمی در نزدیكی حرم امام حسین علیه السلام». [3] .
ابن جوزی از بازسازی نهر علقمه توسط سرهنگ ساوتكین به سال
[ صفحه 17]
451 قمری سخن گفته، [4] ابن قوطی و ابن همدانی گزارش لایرویی آن را به سال 456 ق. آورده، [5] بنداری از لایروبی و بازسازی آن در سال 479 ق. بحث كرده [6] و «انستاس ماری كرملی» صاحب مجله ی «لغة العرب» از بازسازی آن به سال 683 ق. سخن گفته است. [7] .
عمادالدین اصفهانی در كتاب «تاریخ السلجوقیین» پس از شرح موقعیت نهر علقمه می نویسد:
«به نظر می رسد كه آثار رودخانه ی قدیمی كه در قسمت شرقی شهر مسیب فعلی مشاهده می شود، از بقایای نهر علقمی یاد شده باشد». [8] .
پژوهشگر معاصر دكتر مصطفی جواد بحث مفصلی پیرامون نهر علقمه نموده [9] و مرحوم سید عبدالرزاق مقرم نیز به تفصیل از آن سخن گفته است. [10] .
طریحی داستان مفصل و شگفتی را از یك كشاورز اسدی روایت كرده كه در سال 61 قمری در كنار علقمه مشاهده نموده است. [11] .
از این داستان استفاده می شود كه در قرن اول هجری این نهر به نهر
[ صفحه 18]
علقمه معروف بوده است.
گواه این موضوع زیارتنامه های مأثوری است كه از معصومین علیهم السلام صادر شده و در آنها تعبیر «علقمی» به كار رفته است.
یك نمونه ی آن زیارتنامه ای است كه شیخ طوسی از طریق صفوان از امام صادق علیه السلام روایت كرده و در آن از زبان امام صادق علیه السلام لفظ «علقمی» نقل شده است. [12] .
«علقمه» علاوه بر نهر علقمه، نام شهری در ساحل جزیره ی صقلیه «سیسیل» [13] و نام طائفه ای از ساكنان حیره [14] و نام گروهی از مردمان در عهد جاهلی و در قرون اولیه ی اسلام می باشد كه شرح حال 60 تن از آنها را دهخدا در لغتنامه ی خود آورده است. [15] .
در میان این همه اشخاص و اشیاء موسوم به «علقمه» تنها یك «علقمه» به ابدیت پیوسته، بر سرلوحه ی صفحات تاریخ با خطوط زرین نقش بسته، و آن «نهر علقمه» است.
شكوه و عظمت «نهر علقمه» به خاطر ماه تابان بنی هاشم است كه از افق مدینه درخشید و در كنار علقمه تولدی تازه یافت.
[ صفحه 19]
«ابن علقمی از قبیله ی اسد و اصلشان از نیل است. جدش را از این جهت علقمی می گفتند كه نهر مرسوم به «علقمی» را حفر كرد و همان نهر است كه فرمان مبارك سلطانی در مورد آن صدور یافت و قازانی نامیده شد.» [1] .
مسعودی پس از شرح موقعیت «فرات» و بیان خط سیر آن از تركیه تا منطقه ی انبار می نویسد:
«آنگاه فرات به دو رشته تقسیم می شود، رشته ای كه به سوی مغرب متمایل می شود و از منطقه ی كوفه می گذرد «علقمی» نامیده می شود.» [2] .
نجاشی در شرح حال حمید بن زیاد می نویسد:
«او اهل كوفه مقیم سوراء بود به نینوا منتقل شد و آن روستائی است بر كرانه ی نهر علقمی در نزدیكی حرم امام حسین علیه السلام». [3] .
ابن جوزی از بازسازی نهر علقمه توسط سرهنگ ساوتكین به سال
[ صفحه 17]
451 قمری سخن گفته، [4] ابن قوطی و ابن همدانی گزارش لایرویی آن را به سال 456 ق. آورده، [5] بنداری از لایروبی و بازسازی آن در سال 479 ق. بحث كرده [6] و «انستاس ماری كرملی» صاحب مجله ی «لغة العرب» از بازسازی آن به سال 683 ق. سخن گفته است. [7] .
عمادالدین اصفهانی در كتاب «تاریخ السلجوقیین» پس از شرح موقعیت نهر علقمه می نویسد:
«به نظر می رسد كه آثار رودخانه ی قدیمی كه در قسمت شرقی شهر مسیب فعلی مشاهده می شود، از بقایای نهر علقمی یاد شده باشد». [8] .
پژوهشگر معاصر دكتر مصطفی جواد بحث مفصلی پیرامون نهر علقمه نموده [9] و مرحوم سید عبدالرزاق مقرم نیز به تفصیل از آن سخن گفته است. [10] .
طریحی داستان مفصل و شگفتی را از یك كشاورز اسدی روایت كرده كه در سال 61 قمری در كنار علقمه مشاهده نموده است. [11] .
از این داستان استفاده می شود كه در قرن اول هجری این نهر به نهر
[ صفحه 18]
علقمه معروف بوده است.
گواه این موضوع زیارتنامه های مأثوری است كه از معصومین علیهم السلام صادر شده و در آنها تعبیر «علقمی» به كار رفته است.
یك نمونه ی آن زیارتنامه ای است كه شیخ طوسی از طریق صفوان از امام صادق علیه السلام روایت كرده و در آن از زبان امام صادق علیه السلام لفظ «علقمی» نقل شده است. [12] .
«علقمه» علاوه بر نهر علقمه، نام شهری در ساحل جزیره ی صقلیه «سیسیل» [13] و نام طائفه ای از ساكنان حیره [14] و نام گروهی از مردمان در عهد جاهلی و در قرون اولیه ی اسلام می باشد كه شرح حال 60 تن از آنها را دهخدا در لغتنامه ی خود آورده است. [15] .
در میان این همه اشخاص و اشیاء موسوم به «علقمه» تنها یك «علقمه» به ابدیت پیوسته، بر سرلوحه ی صفحات تاریخ با خطوط زرین نقش بسته، و آن «نهر علقمه» است.
شكوه و عظمت «نهر علقمه» به خاطر ماه تابان بنی هاشم است كه از افق مدینه درخشید و در كنار علقمه تولدی تازه یافت.
[ صفحه 19]
[1] الفخري: 337، تاريخ فخري: 451.
[2] التنبيه و الاشراف: 47.
[3] رجال نجاشي: 91 و قاموس الرجال: 4 / 59.
[4] المنتظم: 8 / 202.
[5] معجم الالقاب: 4 / 733.
[6] زبدة النصرة: 71.
[7] الفوز بالمراد في تاريخ بغداد: 13.
[8] وادي الفرات و مشروع بحيرة الحبانية: 36.
[9] موسوعة العتبات المقدسة: 8 / 32 - 38.
[10] العباس: 173 - 176 و سردار كربلا: 304 - 307.
[11] المنتخب:2 / 329.
[12] مصباح المتهجد: 718.
[13] معجم البلدان: 4 / 147.
[14] معجم قبائل العرب: 2 / 808.
[15] لغتنامه ي دهخدا- حروف عين - بخش دوم: 24 - 26.